Tên di sản : Đền thờ Tô Hiến Thành

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 985 QĐ/VH

Giới thiệu

Đền thờ Tô Hiến Thành ở Hoằng Tiến – Hoằng Hoá là một ngôi đền bề thế và lưu giữ được nhiều hiện vật quý hiếm.

Tuy nhiên, do biến động của thiên nhiên nên ngôi đền cũng bị hư hỏng nhiều. Qua nhiều năm do có ý thức bảo vệ của dân làng, hiện tại ngôi đền vẫn giữ nguyên được diện mạo và dáng vẻ ban đầu.

Hiện nay đền nằm trên một khu đất rộng, nghênh môn đằng trước bằng gạch, đã hư hại nhiều, hiện trạng đó cho thấy kiến trúc được dựng vào cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX. Quần thể kiến trúc này bao gồm: toà tiền đường đằng trước, đằng sau gồm toà bái đường, toà ống muống và hậu cung liên kết với nhau trong một bố cục mặt phẳng kiểu chữ công (I).

Đến thăm viếng di tích, theo thứ tự từ ngoài đi vào có các công trình sau:

Nghênh môn: Cổng nghênh môn là một toà nhà 3 lớp, 2 mái, tường bít đất. Ở 4 góc nhà có 4 trụ vuông chắc chắn, phía trán của 4 cột trụ này đắp 4 con rồng hình hổ phù. Bờ nóc và bờ dải đắp vữa, to mập có đường gờ nổi, tạo cho các dải bờ này mềm mại và đẹp mắt. Nghênh môn có một cửa vòm cuốn đi vào, không có cánh cửa. Phía trong được cấu tạo thành 3 lớp cửa vòm cuốn có kích thước bằng nhau cả chiều rộng lẫn độ cao. Do lâu ngày bị mưa nắng phá hoại nên phần mái phía trước bị sụt lở nghiêm trọng.

Bước qua cổng nghênh môn là một sân rộng bằng đất nện, hiện nay đã được rải đá dăm, có 3 phía tường bao bọc. Trong sân được trồng các loại cây cảnh rất đẹp mắt. Tiếp giáp với sân là khu vực tiền đường. Hiện nay toàn bộ khu nhà tiền đường được di chuyển đến một khu vực khác thành nhà truyền thống của xã. Uỷ ban nhân dân xã và Ban quản lý di tích hiện có kế hoạch di chuyển toàn bộ khung của kiến trúc gỗ của tiền đường về khu đất của đền.

Nhà tiền đường: Nhà tiền đường có 5 gian 4 vì, được cấu trúc theo kiểu “chồng rường, kẻ bẩy”. Phần ngoại thất của tiền đường từ ngoài vào bị thay đổi về cơ bản, các cánh cửa ra vào đã được thay thế bằng loại cửa pano bằng gỗ lim. Phần hiên còn giữ được, nhưng các tàu mái cũng đã được thay thế bằng gỗ khác. Phần mái được lợp lại và thay thế hoàn toàn bằng ngói mới. Nhìn chung phần ngoại thất đã bị sửa chữa và thay đổi diện mạo đi nhiều.

Gian nội thất của tiền đường là một bộ khung gỗ to, vững chắc, bề thế và những mảng chạm khắc nghệ thuật hiếm hoi. Toàn bộ khung nhà gồm có 4 vì kèo và 2 tường vì. Nhìn chung, kết cấu nhà tiền đường có nét cầu kì, lộng lẫy. Hệ thống các mảng chạm khắc ở các vì kèo đa dạng, phong phú.

Qua đây, thấy được sự hội tụ của nhiều thời kì trong mỹ thuật Việt Nam từ thế kỉ XII đến thế kỉ XIX. Trong đó, đề tài hoa cỏ được bổ sung thêm về giai đoạn sau này để cho tiền đường không những là nơi thờ cúng mà còn mang cả ý nghĩa của một công trình văn hoá mang tính mỹ thuật cao của làng xã.

Hậu cung: Nhà cung là dãy nhà chữ công (I), phía trong có mái thấp, lợp ngói mũi hài, các tường bao quanh được thưng bằng ván gỗ kiểu đồ lụa. Toà bái đường gồm 1 gian, 2 chái, chiều dài 6m52, chiều rộng 4m15, có kết cấu vì kèo theo kiểu “Tiền kẻ, hậu bẩy”. Hàng hiên trước rộng 2m20, có 4 cột đá. Thượng lương toà bái đường cao 3m40. Toà ống muống nối liên kết tòa Bái đường với hậu cung có chiều dài 4m60, rộng 2m62. Hậu cung chiều dài 6m52, chiều rộng 3m56.

Hiện tại đền thờ Đức Thành Cả - Tô Hiến Thành còn lưu giữ được 1 số hiện vật của các thế kỷ trước. Các hiện vật được bố trí theo hệ thống thứ tự, các bệ thờ bao gồm: cùng đệ nhất, cùng đệ nhị, cùng đệ tam.

Cung đệ nhất bao gồm: khám thờ, trong khám có một bức khánh vi to, đẹp được sơn son thếp vàng. Ngoài khám là bàn thờ gỗ được bố trí hương án, mũ áo thờ, đồ tế khí, hai chân nến,…hai bên bàn thờ là hai gậy phủ việt bằng gỗ sơn son thếp vàng, chạm hình đầu rồng ngậm vành trăng bán nguyệt điểm xuyên bằng hoa cúc và mây lửa.

Cung đệ nhị: trên bàn thờ gỗ là một ngai thờ, niên đại cuối thế kỉ XVII. Bàn thờ được bố trí các đồ thờ cúng như đài nước, đèn, bát hương,…Ngoài ra trên bàn thờ còn để một số hương án.

Cung đệ tam: là ngoài cùng của toà hậu cung. Ở đây cũng được bố trí một bàn thờ bằng gỗ. Trên bàn thờ gồm 1 bát hương đá to có hai tai, trên đó còn có 2 chúc thư và một số đồ thờ bằng đồng và bằng gỗ phục vụ cho việc thờ cúng.